Τι είναι η ζήλια;
Η ζήλια είναι ένα σύνθετο και έμφυτο συναίσθημα, το οποίο όλοι έχουμε βιώσει κάποια στιγμή στη ζωή μας. Το συναντάμε στις συντροφικές σχέσεις, στις φιλίες, σε επαγγελματικές συνεργασίες και ανάμεσα σε αδέλφια.
Είναι όμως και “δαιμονοποιημένο” γιατί όταν ακούμε την λέξη ζήλια έρχονται στο μυαλό μας εικόνες από τις ακραίες και κάποιες φορές καταστροφικές συνέπειες της όπως είναι η ενδοοικογενειακή βία και η καταπάτηση της ελευθερίας ενός άλλου ανθρώπου. Στις περιπτώσεις όμως αυτές, μιλάμε για παθολογία και διαταραχές της προσωπικότητας.
Η ζήλια αποτελείται από άλλα συναισθήματα όπως είναι ο φόβος της απώλειας ή/και της εγκατάλειψης, ο θυμός, η λύπη, η μοναξιά, αποτελείται από την προδοσία, μια αίσθηση ανεπάρκειας- ότι δεν είμαστε δηλαδή αρκετά καλοί και συχνά στη ρίζα της βρίσκεται η φτωχή εικόνα που έχουμε για τον εαυτό μας.
Σύγκριση του εαυτού μας με τους άλλους
Πολλές φορές ταλαιπωρούμε συναισθηματικά τον εαυτό μας, αφού μπαίνουμε σε ένα ατελείωτο παιχνίδι άδικης σύγκρισης με τους γύρω μας. Επιμένουμε δηλαδή να χρησιμοποιούμε ένα φανταστικό μέτρο σύγκρισης και να συγκρίνουμε ένα απομωνομένο χαρακτηριστικό για παράδειγμα ενός συναδέλφου μας- είναι καλύτερος στην εξυπηρέτηση πελατών- άρα αυτό σημαίνει θα πάρει προαγωγή ενώ εγώ δεν θα πάρω ποτέ, πάντα οι άλλοι τα καταφέρνουν καλύτερα από μένα και πάει λέγοντας.
Η σύγκριση όμως είναι άδική αφενός γιατί ο εαυτός μας είναι πολύπλευρος- δεν αποτελείται δηλαδή μόνο από ένα στοιχείο αλλά από πολλά όπως η εμφάνιση, οι σκέψεις μας, η συμπεριφορά μας, οι πράξεις μας και τα συναισθήματά μας και αφετέρου είναι διαρκώς μεταβαλλόμενος. Όλα τα στοιχεία δηλαδή που μας αποτελούν είναι δυνατόν να αλλάξουν.
Έπειτα έχουμε μια τάση να εξιδανικεύουμε τις ζωές των άλλων πάλι απομονώνοντας μόνο ένα στοιχείο, όπως παραδείγματος χάριν, όταν ο άλλος έχει πιο ακριβό αυτοκίνητο από εμάς ή καλύτερη εμφάνιση, αγνοώντας και πάλι επιλεκτικά τη ζωή του άλλου στο σύνολό της. Η πραγματικότητα είναι πως κανείς δεν μπορεί να γνωρίζει τι συμβαίνει στη ζωή των γύρω μας πίσω από τις κλειστές πόρτες ενός σπιτιού.
Υγιής και νοσηρή ζήλια και φθόνος
Συχνά ακούμε ανθρώπους να λένε πως ζηλεύουν αλλά “με την καλή έννοια.” Πράγματι, η ζήλια μπορεί να λειτουργήσει ως κίνητρο που θα μας οδηγήσει στην απόκτηση περισσότερων δεξιοτήτων και στη βελτίωση του εαυτού μας. Στην περίπτωση του φθόνου, όχι μόνο δεν θα προσπαθήσουμε να βελτιώσουμε τον εαυτό μας σε κάτι που θεωρούμε πως ο άλλος έχει περισσότερο από εμάς αλλά θα μας δημιουργηθούν και αισθήματα αντιπάθειας προς το άλλο άτομο.
Ο βρετανός ψυχολόγος Dr Windy Dryden διαχωρίζει την υγιή ζήλια από την νοσηρή. Υποστηρίζει πως στην νοσηρή ζήλια το άτομο το οποίο ζηλεύει αισθάνεται πως θα βρεθεί κάποιος άλλος καλύτερος από αυτόν που θα διεκδικήσει τον σύντροφό του και θα υποτιμήσει τον εαυτό του στην περίπτωση που αυτό συμβεί, θεωρώντας τον εαυτό του ανάξιο, ενώ στην υγιή ζήλια το άτομο θα αποδεκτεί πως θα προτιμούσε να μην συμβεί κάτι τέτοιο όμως ακόμα κι αν συμβεί αυτό δεν καθορίζει την αξία του ως άτομο.
Κι αν έχω δίκαιο που ζηλεύω;
Υπάρχουν περιπτώσεις όπου το άτομο θεωρεί πως έχει δίκαιο να ζηλέυει όπως στην περίπτωση μιας απιστίας στο παρελθόν. Σε αυτή την περίπτωση, ενδεχομένως κάθε μικρή ή μεγάλη αφορμή μπορεί να πυροδοτήσει ξανά το αίσθημα της ζήλιας. Σε αυτές τις περιπτώσεις καλό θα ήταν να επαναξιολογήσουμε την σχέση μας με τα καινούρια της δεδομένα και να δούμε κατά πόσο είμαστε διατεθειμένοι να τα αποδεκτούμε και να παραμείνουμε στη σχέση με τα καινούρια αυτά δεδομένα.
Κάποιες φορές, το πρόβλημα δημιουργείται όταν όσες θετικές διαβεβαιώσεις και να πάρουμε από τον σύντροφό μας, εξαλουθούμε να ζηλεύουμε με αποτέλεσμα να υπάρχουν συνεχόμενες και έντονες συγκρούσεις. Η αυτονομία είναι σημαντική για μια συντροφική σχέση και το κάθε ζευγάρι καλείται να οριοθετήσει από μόνο του τι διαπραγματεύεται και τι όχι σε αυτό τον τομέα. Άλλες φορές πάλι, η ζήλια λειτουργεί σαν ένας μηχανισμός άμυνας που “προβάλει” πάνω στο άλλο άτομο τις δικές μας ανησυχίες και αδυναμίες να παραμείνουμε πιστοί σε μία σχέση.
Ζήλια και αδέρφια
Κατά την διάρκεια της παιδικής μας ηλικίας η ζήλια για τα αδέρφια μας είτε πρόκειται για μικρότερα ή για μεγαλύτερα σε ηλικία είναι επίσης φυσιολογική και αναπόφευκτη. Ακριβώς επειδή ο πρώιμος εγκέφαλος δεν έχει αναπτυχθεί πλήρως δεν είναι σε θέση να αντιληφθεί τις έννοιες όπως ο ενήλικας εγκέφαλος. Ο πρωτότοκος, αισθάνεται πως μπαίνει στο σπίτι του ένας “εισβολέας” με την έλευση του δεύτερου μέλους, που ήρθε να του “κλέψει” την αγάπη των φροντιστών του. Γι’ αυτό και μία τάση που έχει παρατηρηθεί τα τελευταία χρόνια, το μικρότερο παιδί να φέρνει στο μεγαλύτερο ένα δώρο, δεν ενδύκνειται καθώς μπερδεύει το παιδί. Αισθάνεται μπερδεμένο καθώς σκέφτεται πως δεν φτάνει που εγώ δεν θέλω αυτό τον “εισβολέα”, αυτός είναι τόσο καλός που μου κάνει και δώρα! Το δεύτερο παιδί από την άλλη ζηλεύει το πρώτο για τα προνόμια του μεγαλύτερου που δεν είναι σε θέση ο ίδιος να απολαύσει. Γι’ αυτό καλό θα ήταν οι γονείς να αποφεύγουν τιμωρητικές συμπεριφορές για ένα συναίσθημα που είναι φυσιολογικό. Καλό θα ήταν να υπάρχει μια ισορροπία ανάμεσα στον χρόνο που παιρνούν οι γονείς με το κάθε παιδί, ενθάρρυνση για να εκφράσει το παιδί όλα όσα αισθάνεται και αποφυγή συγκρίσεων. Επίσης, καθώς τα αδέρφια δεν χρειάζεται να μοιράζονται τα πάντα μεταξύ τους καλό θα είναι κάθε παιδί να έχει το δικό του χώρο και τα δικά του παιχνίδια.
Ζήλια και παθολογία
Σε μια διαφορική διάγνωση για την ενδοοικογενειακή βία, είναι πολύ πιθανόν για τον θύτη να ελλοχεύει η διάγνωση διαταραχής της προσωπικότητας. Σύμφωνα με τα διαγνωστικά κριτήρια, με τον όρο αυτό εννοούμε μια ποικιλία από “καταστάσεις και τύπους συμπεριφοράς, που τείνουν να επιμένουν στο χρόνο και αποτελούν έκφραση του χαρακτηριστικού τύπου ζωής του ατόμου και του τρόπου με τον οποίο σχετίζεται προς τον εαυτό του και τους άλλους.” Για παράδειγμα, στην παρανοειδή διαταραχή συναντάμε επαναλαμβανόμενες αδικαιολόγητες υποψίες, σε σχέση με τη σεξουαλική πίστη της ή του συζύγου ή σεξουαλικού συντρόφου, τάση να κρατάει κακία, καθώς και καχυποψία και επίμονη τάση να παραμορφώνει την εμπειρία και να εκλαμβάνει τις ουδέτερες ή φιλικές ενέργειες των άλλων ως εχθρικές ή αξιοκατάκριτες.
Αντιμετωπίζοντας τη ζήλια
Το πρώτο βήμα είναι να μάθουμε να αναγνωρίζουμε τη ζήλια και να την μετατρέπουμε σε ένα θετικό κίνητρο. Αναγνωρίζουμε πως είναι ανθρώπινο να μην είμαστε αλάθητοι και χωρίς ανεπάρκειες, όμως επίσης αναγνωρίζουμε πως μπορούμε να προσπαθήσουμε για την προσωπική μας εξέλιξη, θέτοντας πάντα ρεαλιστικούς στόχους. Επίσης αναγνωρίζουμε πως είναι δική μας ευθύνη η προσπάθεια αυτή και πως δεν είναι ευθύνη των γύρω μας αν εμείς δεν προσπαθούμε αρκετά. Ακόμα, μπορούμε να μάθουμε να αναγνωρίζουμε τις αβάσιμες πεποιθήσεις που έχουμε για τον εαυτό μας και που τελικά επηρεάζουν την συμπεριφορά μας όπως “οι άλλοι τα καταφέρνουν καλύτερα από μένα” ή “δεν θα γίνω ποτέ τόσο πετυχημένος όπως ο φίλος μου” και να τις αντικρούσουμε με ένα εσωτερικό αντίλογο.
Φανή Πονηρού
Αδειούχος Συμβουλευτική Ψυχολόγος
www.faniponirou.com
